زنان آمازون در آذربايجان
آمازونها قبيله اي از زنان جنگجو بودند كه هيچ مردي را ـ به غير از زمانهاي ويژه ـ به قبيله راه نداده و براي خود ملكه اي جنگجو داشتند كه قدرت سياسي نظامي قبيله را در اختيار داشت . آنها روزگار طولاني در آذربايجان سكونت داشته و براي خود حكومتي به پايتختي شهر بردع داشتند .
آمازون لفظي يوناني و متشكل از دو بخش «آ» و «مازون» است . «مازون» يعني «پستان» و «آ» حرف نفي در زبان يوناني است و معني آن «بي پستانها» مي شود چه زنان آمازون براي اينكه بتوانند بهتر شمشير زني و تيراندازي نمايند يكي از پستانهايشان را مي‌بريدند و يكي ديگر را براي شير دادن نگه مي داشتند . اكثر نويسندگان معتقدند كه آنها پستان سمت راست را مي بريدند ولي فردوسي در شاهنامه معتقد است كه آنها پستان سمت چپ را مي بريدند . او در اين مورد مي نويسد : سوي چپ بكردار جوينده مرد كه جوشن بپوشد بروز نبرد سوي راست پستان بسان زنان بسان يكي نار بر پرنيان زنان آمازون داراي جامعه بي طبقه بوده و همه با هم برابر بودند و كسي را بر كسي برتري كلي نبود . آنها همگي با هم براي پيشبرد اهداف قبيله كار و كوشش مي كردند و همگي در سود و زيان امورات قبيله شريك بودند . «حمدالله مستوفي» در كتاب «نزهة القلوب» در مورد زنان آمازون مي نويسد : «هر كاري كه جهت نظام امور دنيوي ، مرد آنرا بايد كرد از فلاحت و صناعت و. غيره آن ، آنجا همه زنان كنند و هر چيزشان كه حاصل شود همه را با هم شركت بود و بزرگي و كوچكي و نزاع جهت سود و زيان در ميان ايشان نيست و زيادت جويي و تنعم طلبي و زينت خواهي و ذله بندي به معتقد ايشان حرام است الحق خوش مذهبي و روشي دارند و جنين زنان را بر بسيار مردم ترجيح و تفضيل است» زنان آمازون داراي ملكه هاي مشهور از جمله ملكه هيپوليته ،ملكه ميرنيا ، ملكه پانتزيله ، ملكه اسپاترا ، ملكه تومروس و ملكه تالس تريس بودند . ملكه اسپاترا همسر آمركس حكمران تركان سكائي آذربايجان بود كه در كشمكش دائمي با كورش بسر مي‌بردند! چون كوروش همواره سعي مي كرد تا بزور شمشير و نيزه به متصرفات خود بيافزايد .
در جنگي كه آمرگس با كورش كرد عليرغم دلاوريهايش شكست خورد و اسير گرديد . كوروش به ملكه اسپاترا پيغام داد كه با اسير شدن شوهرش بهتر است كه بدون مقاومت تسليم شود ولي ملكه اسپاترا به همراه دويست هزار از زنان آمازون و سيصد هزار از تركان سكائي به مقابله كوروش شتافت و در طي جنگي سهمگين كوروش پادشاه ايران را شكست سختي داده و او را اسير نمود . چون پادشاه هر كدام از طرفين مخاصه در دست ديگري اسير بود لذا قرار بر مبادله اسرا گرديد و كوروش با آمرگس سكائي مبادله شد . دنباله اين مناقشات به زمان حكمداري ملكه تومروس كشيده و عاقبت جنگ بزرگي دوباره ميان كوروش و ملكه آمازونها كه رهبري سكائيان را نيز در دست داشت در گرفت . در جنگ اول ، كوروش به حيله پسر ملكه تومروس را كه فرمانده تركان سكائي بود گرفتار كرد و كشت و اين مسئله موجب خشم ملكه تومروس گرديد .
ملكه تومروس كه ـ بروايتي دختر افراسياب و بروايتي از نوادگان او بود - در رأس يك ارتش بزرگ سكائي - آمازوني به مقابله كوروش شتافت و طي جنگي مخوف سپاهيان كوروش را تار و مار و خود او را اسير كرد . به دستور ملكه سر كوروش را در طشتي بريده و آنرا در ميان طشت خون انداختند و ملكه تومروس خطاب به سر بريدة كوروش !گفت : «در زندگي از خون خوردن سير نشدي اكنون ] از خون خود [ بنوش تا سير شوي» اكثر شعرا و نويسندگان آذربايجان از اين ملكه آمازوني آذربايجان در اثرهاي خود بانام احترام آميز «آنام تومروس» (مادرم تومروس) با عزت و حرمت فوق العاده ياد مي كنند و او را از ملكه هاي نمونه آذربايجان مي شمرند . از ديگر ملكه هاي جنجالي آمازونها ملكه تالس‌تريس يا ملكه نوشابه بود كه ملاقات او را با اسكندركبير را مورخين ثبت كرده‌اند زنان آمازون گويا در اطراف رودخانه هاي كر و ارس زندگي مي كردند چه مرحوم تربيت در شرح حال قطران به مناسبتي به همين مسئله اشاره كرده و بصراحت مي نويسد: «كرزن و كركر عبارت از دو ملتي است كه يكي از آنها جوزن ، كرزوان يا كرميان ميباشد كه فعلا” موجود هستند و ديگري ملتي بودند كه سرا شيب سلسله جبال قفقاز از رود كر تا ارس ] در جمهوري آذربايجان [ جايگير شده و با آمازونها هم حدود و معاشر بودند فردوسي پايتخت زنان آمازون را بنام «هروم» مي خواند كه اسم قديمي «بردع» از شهرهاي آذربايجان بود او در سفر اسكندر به شهر زنان و نوشتن نامه به ملكه آنجا مي نويسد : هي رفت با نامداران روم بدان شارساني كه خواني هروم بفرمود تا فيلسوفي ز روم برد نامه نزديك شهر هروم نظامي گنجوي شاعر بزرگ آذربايجان در مورد نام قديمي و نام جديد شهر زنان در اسكندرنامه خود چنين توضيح مي دهد : هرومش لقب بود ز آغاز كار كنون بردعه اش خواند آموزگار َمقدسي تاريخ و جغرافيا نويس بزرگ مسلمان از شهر بردعه بنعوان «بغداد آذربايجان» در دورة خود ياد مي كند .
ملاقات ملكه تالس تريس يا نوشابه با اسكندر كبير از مباحثه انگيزترين بخشهاي اسكندر نامه هاست و بالاتفاق تمام سرايندگان و نويسندگان بر پاكدامني و عفت و عدالتخواهي و آگاهي به رموز سياست جهاني اين زنان اشارات مختلف دارند . اسكندركبير كه خود بعنوان سفير به همراه نامه و پيغامي از طرف خود با لباس مبدل براي وادار كردن ملكه تالس تريس به پيش او رفته بود از طرف ملكه آمازونهاي آذربايجان مورد شناسايي قرار گرفته و وقتي مورد انكار واقع مي‌شود ملكه آمازونها با نشان دادن تصوير حكمرانان جهان از جمله تصوير خود اسكندر به او مي گويد كه تو اسكندري نه سفير اسكندر و اضافه مي كند: مرا خواندي و خود بدام آمدي نظر پخته‌تر كن كه خام آمدي در خاتمه اينجانب نظريات خود را در مورد محل جغرافيايي زندگي زنان آمازون با توجه به منابعي كه در اختيار دارم بدين طريق مي‌توانم فورموله كنم : مسكن اوليه زنان آمازون بر طبق شواهد تاريخي مورخين يونان بايد كرانه هاي درياي اژه بويژه شهر ازمير تركيه باشد كه بتدريج به طرف درياي سياه در شمال تركيه « برابر آخر حد روم از ناحيت شمال» كشيده شده و در اطراف جلگه هاي دانوب و مخصوصا” دامنه هاي قفقاز ساكن شدند .
زنان آمازون در سالهاي بعد از شمال دامنه هاي قفقاز به طرف جنوب سرازير شده «در سراشيب سلسله جبال قفقاز از رود كر تا ارس » جايگير شده و در آنجا حكومت مستقلي به پايتختي شهر «بردعه» در آذربايجان تشكيل مي دهند زنان آمازون در ادامه مهاجرت تاريخي خود وارد تركستان چين به مسافت پانزده روز از شهر سمرقند شده و در آنجا شعبه‌اي از طريق بزرگراه قره قورم وارد پاكستان و هندوستان و مالزي و فيليپين شده و شعبه‌اي به طرف چين و كره و ژاپن و سيبري ادامه مسير مي دهند آمازونها بعد از سكونت متوالي در مناطق ترك نشين سيبري از طريق تنگه برينگ از آسيا خارج شده و به آلاسكا در آمريكا وارد و در نهايت در محل فعلي خود در اطراف رودخانه آمازون در ميان جنگلهاي صعب‌العبور آمازون سكونت اختيار مي كنند .
بدين ترتيب قومي از زنان قهرمان كه روزي آسيا و افريقا و اروپا را با جنگهاي خود به لرزه در آورده و جنگهاي مشهوري به راه انداخته بودند وارد آمريكا گرديده و در ميان جنگلهاي مخوف برزيل ساكن مي شوند . اميد است تحقيقات محققين ديگر پرده از رازهاي ديگري از اسرار زندگي اين زنان قهرمان آذربايجان بردارد.