خوي ناغيل لارين دان:

گولعوذار

ائشيديب يازان : عليرضا ذيحق

گونلرين بيرين ده  ايكي باجي وارايدي . بيري دؤولت دي  ايدي بيري كاسيب . كاسيب باجي اوقَدَر مهربان ايدي كي بوتون وار يوخون وئرير و دؤولت دي باجي سينا كي تزه دوغموشدي بيرتوپ مخمر آلير. آمما دؤولت دي باجي اونو بَيَن مي ييب  آتير ايت درين قاباغينا. كاسيب باجي نين اوره يي سيخيلير و ائله ناراحات اولور كي ائوه گليب چيخينجا وختين نن قاباخ سانجيسي توتور. آللاها يالوار ياخارائلي ييب و كؤمَح ايستير.بو حئين ده اوش پري اونون دؤوره سين آليرو بير قيز دونيايا گتيرير. پري لر دن بيري دئييركي من گولمه ييمي بو اوشاغا وئريرم و او هازامان گولسه اطرافي گول چيچه يين نن دولاجاغ . بيري ده دئييرمن آغلاماغيمي اونا وئريرم كي هروخت آغلاسا آللاه اونو داردا قويمويا . اوچومجو پري نين ده بير شَوه گردنبدي وارايدي كي اونو باغلير اونون بوينونا.

كاسيب باجي نين ديزلرينه قووه ت گليب اوشاخ قوجاغيندا اؤزون يئتيريز ائولرينه و چوخ چَحمير كي قيزي نين گولمَح لري هر يئري گول چيچه يي نن دولدورور و اونناري ساتيب دؤولت دَنيل لر. قيزين دا آدين گولعوذار قويوللار.

اون- اون بئش ايل گئچير و گون اوگون اولور كي دؤولت دي باجي كاسيب لير وقيزين دا گؤتوروب گئدير قالير باجي سي گيلده .بيرگون گولعوذارباغ باغاتي دولانيردي كي شاهين اوغلو اونو گؤرور و اورَح دن عاشيق اولور.گئدير قصره و حال احوالي آتا آنا سيناآنلادان نان سورا گولعوذارا ائلچي دورورلار. كبين نرين كسيللر وخالاسي دؤشون وئرير قاباغا كي گَرَح من اونو آپارام قصره . قصره گئتمه يه گرَح اوتسوز سوسوز بيرچؤل بييابان نان گئچرديلر كي خالاسي اونا نخشه ايشلير. شور كابابلار پيشيريب وئرير اونون دَمينه و نه قدر سو ايستير دئيير سو يوخ دي . آزقالير اوره يي كاباب اولا كي خالاسي دئيير سويو فَقط بير شرطي نن وئررم كي قوياسان گؤزلز ين چيخاردام .گولعوذار سوزلوق هاراي تَپيپ هوشدان گئديري و خالاسي تئز اونون گؤزلزين چيخاردير. اونون توي پالتارلاريني دا قيزينا گئيديريب گولعوذاري دا اوجوره سينه چؤلده قويور. گئديب چاتيللار شاهزاده نين قصرينه و شاهزاده گؤرور كي بو قيز گولعوذار دَييل آمما سسيني ده چيخاتمير كي گؤره قضيه ندي .

گولعوذار آژسوز قالير چؤلون اورتاسيندا وگؤزلرينن آغريسين نان آزقالير نفسي كسيله كي بير تيكانچي اونون سسين ائشيدير. تيكانچي دئيير سن تَح جانينا بوردا نه قئييره سن و گؤزلزه ن نولوب كي گولعوذار دئيير:

-          فقط مني بوردان آپاركي سوزلوخ دان آزقالير حييه ريم چيخا .

تيكانچي اونو آپارير ائولرينه و قيزلارينا دئيير:

-          آللاه قوناغي دي وگَرَح موغاييت اولاخ گؤرَح كيم دي . باشي نين سرگوذشتي ندي .

تيكانچي نين اوچ قيزي وارايدي كي هاميسي اَل اَله وئريب گولعوذارا داوا درمان ائليرلر .نئچه گون نن سورا كي گولعوذارين حالي دوزه ليرو اونو اؤزلريي نن آپاريللاربولاخ باشينا . بولاخ باشيندا بير آغاج وارايدي كي گولعوذار اونون كؤلگه سين ده اوزانيب يوخويا گئدير. يوخودا ايكي قوش گؤرور كي آغاجين شاخه سين ده دانيشيرديلار و بير- بير لرينه دئييريلر :

-          كاش گولعوذار بيزيم سسيميزي ائشيدردي . اونون گؤزلري خالا قيزي سين دادادي . بو آغاج دان ايكي يارپاق قوپارديب آتيرام كي گولعوذار اونلاري گؤتوروب ساخلامالي دي . گؤزلرين تاپيپ يئرينه قوياندا اگر اونلاري بو يارپاخلاري نان باغلي يا گؤزلري اوّل كي كيمي ساغ سلامت اولاجاخ . همي ده كاش گولردي كي هر يان گول چيَح اولو.ب تيكانچي اونلاري قصره آپاريپ ساتاردي .

گولعوذار يوخودان آييلماخ همي گولور و تيكانچي نين قيزلاري گؤرورلر هريان دولدي گول چيچه يه . قيزلار گوللري ييغيب آپاريللار ائوه و گولعوذار تيكانچي دان ايستيراوگوللري شاهزاده نين قصرينه آپاريب ساتا . آمما بير شرطي نن كي گوللري  پولوننان يوخ بلكه ايكي گؤزونن عوض لي يه .

تيكانچي قصره گئديب گوللري ايستير ساتا كي گولعوذارين خالا قيزي سي اوننارا موشتري دورور . ايستير آلا كي تيكانچي دئيير:

-          بونناري نه قيزيلا ساتيرام نه پولا. بلكه ايكي گؤزونن عوض لي يه جه يم .هركسين واريدي او موشتري اولسون .

گولعوذارين خالا قيزي سي تئز او گؤزلري وئريب چيچك لري آلير وتيكانچي قئييدير ائوه.قيزلاز كؤمَح له شيب گؤلعوذارين گؤزلريني قويوللار يئرينه و او قوشلارين وئردي يي يارپاخلارينان باغليللار.چوخ چَحمير كي گولعوذارين گؤزلري توختورو اوّل لر كيمي ايشيلداماغا باشلير.

خالاسي نين كي خبري اولور قيزي نئچه دسته گول دن اؤتور گولعذارين گؤزلرين وئريب بيراَلي اولور بير باشي و سوروشا – سوروشا گئدير تيكانچي نين ائوينه . خالاسي گولعوذاري ساغ ساليم گؤرمَح همي باشلير ديل تؤحمه يه اونو باغيشلاسين كي بيردن بيره اَلي ايليشير اونو گردنبندينه و گولعوذار هوش دان گئدير. خالاسي گولعوذاري اوحالدا بوراخيب شوه گردنبندي ده گؤتوروب قاچير. تيكانچي نان قيزلاري كي گؤرورلر گولعوذاري يوخوآپاردي و نئنيللر آييلمير.

ائشيدَح شاهزاده دن كي گئجه ني ياتيب دي و يوخوسونا بير پري گلير .پري باشلير بوتون اولوب گئچه ني شاهزاده يه تعريف لير و شاهزاده يوخودان دورماخ همي گئدير شوه گردنبندي گولعوذارين خالاسين نان آلير. سورا گئدير تيكانچي نين ائوينه و شوه گدنبندي گولعذارين بوينونا باغلير . گردنبندي باغلاماخ همي ده گولعوذار يوخودان آييلير وايكي سئوگيلي بير – بيرلريني تاپيپ قصره قئييديللر. شاهزاده نين امري نن يئددي گئجه نن يئددي گونوز توي توتوللار و گولعوذارين خالاسي نان قيزيني زيندانا وئريب اونلاري موجازات ائلير. تيكانچي نان قيزلارينا دا پاداش وئريب اونناري قصره گتيتديرير.

  عليرضا ذيحق

جمشيد شاه

قصه عاميانه

مرغ خندان، پرنده‌ي  خوشخوانِ شاه پريان "ملكه جهان افروز" كه با همه ي كوچكي اش نيمي نازنيني زيباروي بود و نيم ديگرش مثل گنجشككي،به خواب شاهزاده جمشيد مي آيد و از دياري اسرارانگيز بنام تخت سليمان مي گويد و اينكه بازي تقدير، او را به سفري دور و دراز به جويايي او واخواهد داشت.

شاهزاده جمشيد كه به حيلت و مكر برادران و خواهران ناتني اش، مورد غضب پدر تاجدارش محمدشاه قرار گرفته و از قصر رانده شده بود روزي شنيد كه پادشاه از بيماريِ لاعلاجي دچار رنج و محنت است و طبق خوابي كه ديده است چاره اش گوش سپردن به نواي پرنده اي ناياب است كه بدنش تركيبي از دختري مه روي و گنجشكي رام و خيال انگيز مي باشد. شاهزاده جمشيد به حضور پدر شتافت و گفت:  " با اينكه هرگز نگاهي گناه آلود به هيچ يك از خواهرانم نداشته ام و شايسته ي اين تحقير و توهين نبوده ام، اما اجازه مي خواهم به من نيز همچون ساير برادرانم شاهزاده احمد و شاهزاده محمد، اذن سفر داده شود كه شايد بتوانم آن مرغ بي نظير را در دام اندازم كه اشك گلگون و قلب محزون شما، مرا نيز مي آزارد." پادشاه كه فرزندش را مشتاق بندگي و دل نگران خود ديد فضاي سينه اش از مهر او لبريز شد و گفت:  "نكته ي سربسته اي بود و خطايي شد و از مشرب قسمت گريزي نيست. تو هم برو كه شايد آن ريز مرغ به تور تو افتاد و نواي بانگِ او درد مرا تسكين داد." شاهزاده جمشيد با وداع از پدر، سراچه‌ي چشم مادر را نيز بوسه داد و سوار اسب با گرد راه درآميخت. در ميانه هاي راه به گذرگاهي رسيد كه در آنجا سنگ سياهي بود با نوشته اي حك شده بر رويش كه دو راه را فرا روي آدمي قرار مي داد. راهي كه بي خوف و خطر بود و راهي كه هر كس از آن ور رفته هرگز باز نيامده است. شاهزاده كه طالب سيمرغ و كيميا بود و رهرويي بي باك، راه بي بازگشت برگزيد و در دل گفت: "هر چه پيش آيد برهم زنم و با شمشير آبدار، چهار پاره اش كنم آنكه به زخم من برخيزد!" رفت و در راه به نخجيرگاهي رسيد و در دوردستها قصري ديد سر به فلك كشيده و چون نزديك شد ناله هاي دختري شنيد. داخل شد و مه پاره دختري ديد كه به چارميخ كشيده شده و آه از نهادش بلند است. دختر گفت: "برجواني ات رحم كن و از اينجا برو كه اگر ديو سفيد آيد ابر اجل بر سرت خيمه خواهد زد. همچنين سه زيبا صنم خواهي ديد كه هر سه چشماني جذاب و جادويي دارند و تو را با عشوه ها و شورانگيزي هاشان به طلسمي در خواهند افكند كه تا ديو سفيد سر برسد گوشت تو را در مطبخ خانه به سيخ كشيده و بريان و داغ، مزه ي دهان او خواهند ساخت." شاهزاده تا بجنبد آن گلرخان را ديد و در يك چشم به هم زدن چنان دست به قبضه ي شمشير برد كه تا آنها كلامي گويند مثل خيار تر دو نيم گشته و هر كدام گوشه اي غلطيدند. در اين لحظه بود كه يك سياهي عظيم زمين و آسمان را فرا گرفت و در روشنايي آذرخشي كه چشم شاهزاده را خيره مي كرد آن دختر اسير را در چنگالهاي ديوي گران پيكر ديد و در آميختن سپيدي با سياهي، برق شمشير از ظلمت غلاف بيرون كشيد و با پنجه ي پلنگ آسا، سر از گردن ديو چنان به زير انداخت كه انگار كلّه ي ديو، يك جوجه تيغي بود كه بال درآوَرد و پرواز كرد. دختر كه نامش "آي پارا"بود به شاهزاده جمشيد آفرين گفت و با او از ديو سياهي سخن راند كه خواهرش "گونه تاي" نيز اسير دست او بود. جمشيد، آي پارا را بر زين اسب نشانده و پاي در ركاب عازم قلعه ي ديو سياه شد. آنها به قلعه كه رسيدند ديو سياه را خفته ديده و زنجير از دست و پاي گونه تاي باز كردند. دو خواهر مثل دو جان شيرين در آغوش هم فرو رفته و آي پارا از قصد شاهزاده جمشيد براي سفر به تخت سليمان سخن گفت. گونه تاي كه دختري با تدبير بود فوري صندوقچه اي را نشان شاهزاده داد كه شيشه ي عمر ديو سياه در آن بود. چون شاهزاده صندوقچه را شكافت و شيشه ي عمر ديو به دستش افتاد گونه تاي گفت:  "شيشه را هنوز بر زمين نزن كه تا تخت سليمان راه درازي است و ما مي توانيم ديو سياه را مجبور كنيم كه ما را به گُرده هايش نشانده و در يك چشم به هم زدن بدانجا رسانده و باز گرداند."  ديو كه از خواب پريد و شيشه ي عمرش را به دست سلحشوري غريبه ديد وحشت زده زبان به التماس گشود:  "هر چه از من مي خواهي بخواه و اما آن را به من بازگردان!" شاهزاده گفت: "مرا همراه اين نازنينان تا تخت سليمان ببر كه در قصر ملكه جهان افروز، پرنده اي بنام مرغ خندان را بايد با خود بياورم. بعد ما را در دو راهي خوف و آرامش بر زمين بگذار كه شيشه ي عمرت را تحويل بدهم." آنها سوار ديو شده و ديو سياه با خواندن سحري، تنوره اي كشيد و تا ابرها اوج گرفت و آنها را در دياري با جنگل هاي انبوه و چمنزارهاي سبز كه قصري تابان با خشت هايي از طلا و نقره، چشم ها را نوازش مي كرد بر زمين نهاد. شاهزاده جمشيد دور از چشم ديوان و پريان، كمند بر كنگره كاخ انداخت و چون وارد باغ شد شكوه و جلالي را ديد و دختري زيبا كه مثل پنجه ي آفتاب، مي درخشيد و اما در تختي زرين به خوابي ناز فرو رفته بود. قفسي از طلا نيز بالا سرش بود كه مرغ خندانِ جهان افروز با نغمه هاي فرح بخش اش هوش از سر آدمي مي ربود. شاهزاده كه با ديدن جهان افروز، مهر و عشق اش به آن طرفه نگار، از حد بيرون شد و لحظه ها، مات و حيران بر او خيره ماند در حال نامه اي نوشت و از شعله هاي عشق و محبت اش به آن شاپريدُخت كه اعماق قلبش را فروزان ساخته بود سخن راند و با گلايه از بخت نامساعد و دست روزگار و اجبارش به بردن مرغ خندان، قول داد كه روزي باز گردد و براي هميشه افسانه ساز دل بيقرارش باشد. شاهزاده جمشيد قفس زرين برداشت و در خروج از باغ، دلش تاب نياورد و بخاطر يك بوسه ي مهر از سيماي دلدارش دوباره برگشت و آن نازنين تا مژه برهم زند و ببيند كيست كه او را از رؤياي شيرين اش بيدار كرد، شاهزاده در رفت و اما جهان افروز به روي سينه اش نامه اي عاشقانه ديد. ديو سياه طبق قراري كه داشت آنان را به دو راهه ي وحشت و رحمت رساند و گونه تاي كه شيشه ي عمر ديو بردست داشت آن را چنان بر زمين زد كه در يك آن، دود و آتش و نعره اي خونناك فضا را انباشت و از ديو سياه جز تل خاكستري هيچ بر جاي نماند. شاهزاده جمشيد و زيبارخان همراه مرغ خندان راهي گلستان رم بودند كه سراپرده هاي برافراشته ديدند و چون شاهزاده نزديك شد برادران ناتني اش را ديد كه با دست خالي پيش پدر مي روند. اما برادرانش تا فهميدند كه شاهزاده جمشيد، مرغ خندان را آورده و دو نازنين مهوش نيز همراه اوست باز حيلتي انديشيده و نصفه هاي شب در خواب، او را نمدپيچ كرده و از فراز كوهي به زير انداختند. مُلكِ گلستانِ رَم به يمن و شادي بازگشت شاهزادگان و يافتن مرغ خندان و قطع سر درد پادشاه، غرق در جشن و سرود و چراغاني شد. اما حالا بشنويم از ملكه جهان افروز كه وقتي مكتوب شاهزاده را ديد و باغ سلطنتي را از مرغ خندان خالي، لشكري از ديوان و پريان آراست و عازم گلستان رم شد. مُلكِ گلستانِ رم از هر چهار سو در محاصره قرار گرفت و پريشادخت پيكي به دربار فرستاد و ايلچيان گفتند:  "سر هيچ ستيزي نداريم و فقط آمده ايم تا شاهزاده رخ برافروزد و همراه صيد خود، مرغ خندان به حضور ملكه برود كه مشتاق ديدار اوست." پادشاه كه به اقرار و اعتراف فرزندانش، تصورش اين بود كه مرغ خندان را شاهزاده احمد و شاهزاده محمد آورده اند، آنها را به سراپرده ي ملكه فرستاد. اما چون ملكه، شاهزادگان را به حضور پذيرفت و ديد كه هر دو دروغ مي گويند چنان آنها را از دم شمشير گذراند كه به كوي فنايشان فرستاد. پادشاه كه مات و حيران اين واقعه ي تلخ بود حقيقت را از مه جمالان "گونه تاي" و "آي پارا" جويا شد و وقتي فهميد كه شاهزاده جمشيد چه جانفشانيهايي كرده و برادرانش چه بلايي بر سر او آورده اند از ملكه، خواهان تدبير شد. جهان افروز از پريان و ديوان خواست كه به جويايي شاهزاده جمشيد برخيزند و تا زنده و مرده ي او را نيافته اند باز نگردند. آنها رفتند و بعد از مدتها گشت و گذار، او را به هنگامي يافتند كه حضرت خضر بر بالاسرش بود و زخم و خون از تن وي مي سٍتُرد. شاهزاده جمشيد با ديوان و پريان به گلستان ارم فرود آمد و تا ملكه جهان افروز، شوكت و جلالِ آن هيبت مردانه و زيبايي سيماي آن شهسوار دلداده را ديد چنان مفتون او شد كه در اندك مدتي، محمدشاه تاج پادشاهي را بر سرِ فرزند فداكارش نهاد و شاه پريان را كه در خوبرويي جميله اي بي مثال بود به عقد او در آوَرد. زمان، زمانه‌ي عشرت شد و خاك، خاكدانِ صلح و صفا و ساز و سرود و ترانه

افسانه "بوزقورد"يا "گرگ خاكستري" از افسانه‌هاي كهن تركان است و ريشه هزار و پانصد سالهدارد اين افسانه در حدود يكصدو نود و يك سال بعنوان ايدئولوژي رسميامپراطوري "گؤك ترك" يا "تركان آسماني" بود و از درياي چين تا درياي سياهبه شكل‌هاي گوناگون سينه به سينه نقل مي‌شد و توسط پيكرتراشان بصورتتنديس‌هاي مختلف‌ تراشيده و در شهرهاي مختلف نصب مي‌گرديد .

اين افسانه بشكلوسيع در ميان تركان قيرقيز از قديم‌الايام بصورت سينه به سينه نقل گرديدهتا اينكه در عصر حاضر توسط "چنگيز آيتماتف" نويسنده بزرگ قرقيزي در رماني به نام "گون وار عصره بدل" (روزي به درازي قرن) انعكاس خود را يافته است  .