"اولو بابكين دوغوم گونو قوتلو اولسون"
سه شنبه 13 تیر 1391
تير آيين 10 آتاميز بابكين آنادوغوم گونو قوتلو و مبارك اولسون
ياشاسين آزربايجان
آرديني اوخو
آرديني اوخو
آديم هيجاندير، آديم آذربايجاندير
سه شنبه 26 اردیبهشت 1391
آديم هيجاندير، آديم آذربايجاندير
آديم، تبريز ين دَميرآشيغينين پاسلي دوداغيندادير
مصلّيدا يانديريلان ساز چاناغيندا
ببك ده منم، بئيرك ده منم
قانلي بايراقلي بابك ده منم
ددهم قورقودون قوپوزلو ديلي
آديم تومروسون قانلي اليدير
آت اوستو ياشايان آتيلايام
دؤيوشده قاراقاشقا، قيرآت، بوزآتيلايام
دونياني ايكييه بؤلن بير اوخام
ياني؛ اوختايام
دَلي كورم، قالاباليغام
آرازام
ياني؛ قاراباليغام
گؤيده سس گلسه موسلوم ماقومايئوين گوموشو سسي
يئرده اوزئيير كوراوغلوسونون اوتوز يئدديسي
شاه ايسماييلين ساز قيلينجييام
مؤذّن عمينين آذان شارقيسي
بورلا خاتينام،
چيچهيم،
ياني، گؤيچهيم
آرديني اوخو
ياساق(ممنوع)
چهارشنبه 30 فروردین 1391
طالعيمه سن باخ، دوشونجه لريم ياساق***به طالعم تو نگاه بكن،از چيزهايي كه متوجهش شدم ممنوع شده ام
دويغو لاريم ياساق،دويغو لاريم ياساق***احساساتم ممنوع!،ازاحساساتم ممنوع
كئچميشيم دن سوز آچماقيم ياساق***از گذشته ام حرفي را بردنم ممنوع
آتا بابامين آدين چكمييم ياساق***ازنام نياكان و پدرانم را كشيدنم ممنوع
آنامدان آد آپارماقيم ياساق***از اسم مادرم نام بردنم ممنوع
ياساق،ياساق***ممنوع،ممنوع
بيليرسن ،بيليرسن***ميداني؟!ميداني؟!
آنا دان دوغولاندان بئله اؤزوم بيلمييه بيلمييه***از وقتي كه از مادرم زاييده شدم خودم ندانسته
ديل آچيب دانيشديغيم ديلده***زباني كه زبانم با آن باز شده و حرف زده ام
دانيشماقيم ياساقيميش ياساق، ياساق***از حرف زدن(به زبان مادري) ممنوع بوده ام ممنوع!
قارقيش زمانه نين قانونلارينا، قارقيش***نفرين بر قانونهاي زمانه،نفرين
قارقيش اوره ك لري آييرانارا***نفرين بر آنهايي كه دل ها را جدا كرده اند
قارقيش اينساناري قفسه ساليب ،بشر حوقوندان دم وورانلارا***نفرين بر كسانيكه انسانها را بر قفس انداخته و خود از حقوق بشر دم مي زنند
قارقيش اينساناري قفسه ساليب، بشر حوقوندان دم وورانلارا***نفرين بر كسانيكه انسانها را بر قفس انداخته و خود از حقوق بشر دم مي زنند
كيمه دئملي ييك درديميز بيز***مابه چه كسي بايد دردمان را بگوييم؟
درد بيلن كيمدير، سوز آنلايان كيمدير***چه كسي درد ا را ميداند؟،چه كسي حرف ما را مي فهمد؟
اسير بير ميللته، محكوم بير اله***يك ملت اسير هستيم كه زير محكمه ايم
قايغي چكن كيمدير، آغلايان كيمدير***مرهم ما كيست؟گريه كننده ما چه كسي هست؟
ميللي آزادليكلار اسري اولسادا***اگر آزادي هاي ملي بشوند
هر يئرده هر ياندا آدي بو اسرين نه ائتمك***در هرجا و هر گوشه كنار اسم اين حركت هر چه باشد؟
دونياني بوغدا توتسادا***اگر دنيا از گندم لبريز شود!
ككليكين روزوسو چينگيل دير همين***روزي و خوراك كبوتر فقط چند دانه هست!
كوره ،ويتنام،آلمان بولوندو***كره،ويتنام،آلمان همه و همه جدا شدند
آنجاك دونيا بولدو بئله بولونمه لر وار***بالاخره همه دنيا فهميدند كه چنين جدايي هايي صورت گرفته
سؤز گليب چاتاندا آذربايجانا***اما وقتي صحبت آمد به آذربايجان رسيد
بير مثل وار فارسدا:«اينگار نه اينگار»***يك ضرب المثل در فارسي هست:انگار نه انگار
بو شرف،بو شوكت ،بو شوهرت بو شان هورا***اين شرف،اين شوكت،اين شوهرت اين شان و منزلت هورا
دوغورداندا بيزه عار اولسون***واقعا هم كه بر ما عار و عيب باشد كه ...
حاياتين بير آمانسيز قانونو وار***حيات و زندگي يك قانون بي امان دارد
تعصوب سوز ميللت گله ك خار اولسون***ملتي كه تعصب ندارد بايد كه خار و ذليل شود
ميللي تعصوبدان سؤز سالديم اولسون***از تعصب ملي صحبت باشد و حرف و گفتگو باشد
اصليني ايتيرن حارامزادا دير***كسي كه اصل و نسب و خود را گم ميكند حرامزاده است
مرد اوغول وطنين حاققيني ايتيرمز***فرزند غيور و مرد حق قوم خود را گم نمي كند
وطن اينسانا اَن بويوك آنادير***وطن و ميهن بر انسان بزرگترين مادر است
ديليمي داليمدان چيغارسالاردا***اگر زبانم را از حلقم هم بيرون بكشند!!!
گوي قارداش درديمي دئييم باري بيل***برادر حداقل بگذار دردم را بگويم بدان
گؤنئي دن گؤئزيه ،شرقيدن غربه***از گونئي تا گؤزي ،از شرق تا غرب
هانسي خالقي گوردون بيزيم تك ذليل***كدام ملت و قوم را ديدي كه مانند ما ذليل شده باشد؟
اي دوغما يوردومون ناموسلو اوغلو***اي فرزند با ناموس و با غيرت وطن مادري ام
آغلاما گؤزونون ياشينا قوربان***گريه نكن ،قربان و فداي اشك چشم هايت بشوم
گلديين او دوغما عزيز دييارين***به آن سر زمين مادري ات كه از آنجا آمدي
اولوم، توپراغينا داشينا قوربان***بشوم!،به خاكش ،به سنگش قربان و فدا
گره ك گوزلريندن گوز اورته بير كس***بايد از چشم هايت چشم ببندند همه
قارقا يوواسينا ياناشا اگر***كلاغ اگر به خاطر لانه اش آتش بگيرد!!
نيه وطنيمي سئومييم نيه؟***چرابايد وطنم را دوست نداشته باشم؟ چرا؟
من بير قارقا دان دا اسگيكم مه يه؟***مگر من از يك كلاغ هم كمتر هستم؟؟!!!
نيه وطنيمي سئومييم نيه***چرابايد وطنم را دوست نداشته باشم؟ چرا؟
من بير قارقا دان دا اسگيكم مه يه؟ مگر من از يك كلاغ هم كمتر هستم؟؟!!!
قويون محكوم اولوم ميللت چيليگه***بگذاريد به ملت چي و كسيكه ملتش را دوست دارد محكوم بشوم!
دونيادا ميللتين سئومه ين كيمدير؟***در دنيا چه كسي هست كه ملتش و قومش را دوست نداشته باشد؟
ديلين،ائلين،يوردون تالان ائتسه لر***كه اگر زبانش را،وطنش را به يغما ببرند
آجيغيب باشينا دويمه ين كيمدير***عصباني و غمگين شده و بر سرش نزند؟
من دئميرم اوستون نيژاد دانام من***من نمي گويم كه من از نژاد بالاتر و والاتر هستم
من دئميرم ائلليم ائللردن باشدير***من نمي گويم كه قوم من از همه سرتر و والاتر هست
منيم مسلكيمده منيم يولومدا***در مسلك و در راه من
ميللت لر هامميسي دوستو قارداشدي***ملت ها ،همه و همه دوست و برادر هستند
آنجاك بير سؤزوم وار:***فقط يك حرف دارم:
منده اينسانام،ديليم وار،خالقيم وار ،يوردوم يووام وار***من هم انسان هستم،زبان دارم،خلق دارم،وطن دارم خانه دارم
يئرده ن چيكماميشام گوبه لك كيمين***مانند قارچ از زير زمين در نيامده ام
بيوك شاعيريميز بولوت قره چولو (سهند)
زنان آمازون در آذربايجان
چهارشنبه 9 فروردین 1391
آمازونها قبيله اي از زنان جنگجو بودند كه هيچ مردي را ـ به غير از زمانهاي ويژه ـ به قبيله راه نداده و براي خود ملكه اي جنگجو داشتند كه قدرت سياسي نظامي قبيله را در اختيار داشت . آنها روزگار طولاني در آذربايجان سكونت داشته و براي خود حكومتي به پايتختي شهر بردع داشتند .
آمازون لفظي يوناني و متشكل از دو بخش «آ» و «مازون» است . «مازون» يعني «پستان» و «آ» حرف نفي در زبان يوناني است و معني آن «بي پستانها» مي شود چه زنان آمازون براي اينكه بتوانند بهتر شمشير زني و تيراندازي نمايند يكي از پستانهايشان را مي‌بريدند و يكي ديگر را براي شير دادن نگه مي داشتند . اكثر نويسندگان معتقدند كه آنها پستان سمت راست را مي بريدند ولي فردوسي در شاهنامه معتقد است كه آنها پستان سمت چپ را مي بريدند . او در اين مورد مي نويسد : سوي چپ بكردار جوينده مرد كه جوشن بپوشد بروز نبرد سوي راست پستان بسان زنان بسان يكي نار بر پرنيان زنان آمازون داراي جامعه بي طبقه بوده و همه با هم برابر بودند و كسي را بر كسي برتري كلي نبود . آنها همگي با هم براي پيشبرد اهداف قبيله كار و كوشش مي كردند و همگي در سود و زيان امورات قبيله شريك بودند . «حمدالله مستوفي» در كتاب «نزهة القلوب» در مورد زنان آمازون مي نويسد : «هر كاري كه جهت نظام امور دنيوي ، مرد آنرا بايد كرد از فلاحت و صناعت و. غيره آن ، آنجا همه زنان كنند و هر چيزشان كه حاصل شود همه را با هم شركت بود و بزرگي و كوچكي و نزاع جهت سود و زيان در ميان ايشان نيست و زيادت جويي و تنعم طلبي و زينت خواهي و ذله بندي به معتقد ايشان حرام است الحق خوش مذهبي و روشي دارند و جنين زنان را بر بسيار مردم ترجيح و تفضيل است» زنان آمازون داراي ملكه هاي مشهور از جمله ملكه هيپوليته ،ملكه ميرنيا ، ملكه پانتزيله ، ملكه اسپاترا ، ملكه تومروس و ملكه تالس تريس بودند . ملكه اسپاترا همسر آمركس حكمران تركان سكائي آذربايجان بود كه در كشمكش دائمي با كورش بسر مي‌بردند! چون كوروش همواره سعي مي كرد تا بزور شمشير و نيزه به متصرفات خود بيافزايد .
در جنگي كه آمرگس با كورش كرد عليرغم دلاوريهايش شكست خورد و اسير گرديد . كوروش به ملكه اسپاترا پيغام داد كه با اسير شدن شوهرش بهتر است كه بدون مقاومت تسليم شود ولي ملكه اسپاترا به همراه دويست هزار از زنان آمازون و سيصد هزار از تركان سكائي به مقابله كوروش شتافت و در طي جنگي سهمگين كوروش پادشاه ايران را شكست سختي داده و او را اسير نمود . چون پادشاه هر كدام از طرفين مخاصه در دست ديگري اسير بود لذا قرار بر مبادله اسرا گرديد و كوروش با آمرگس سكائي مبادله شد . دنباله اين مناقشات به زمان حكمداري ملكه تومروس كشيده و عاقبت جنگ بزرگي دوباره ميان كوروش و ملكه آمازونها كه رهبري سكائيان را نيز در دست داشت در گرفت . در جنگ اول ، كوروش به حيله پسر ملكه تومروس را كه فرمانده تركان سكائي بود گرفتار كرد و كشت و اين مسئله موجب خشم ملكه تومروس گرديد .
ملكه تومروس كه ـ بروايتي دختر افراسياب و بروايتي از نوادگان او بود - در رأس يك ارتش بزرگ سكائي - آمازوني به مقابله كوروش شتافت و طي جنگي مخوف سپاهيان كوروش را تار و مار و خود او را اسير كرد . به دستور ملكه سر كوروش را در طشتي بريده و آنرا در ميان طشت خون انداختند و ملكه تومروس خطاب به سر بريدة كوروش !گفت : «در زندگي از خون خوردن سير نشدي اكنون ] از خون خود [ بنوش تا سير شوي» اكثر شعرا و نويسندگان آذربايجان از اين ملكه آمازوني آذربايجان در اثرهاي خود بانام احترام آميز «آنام تومروس» (مادرم تومروس) با عزت و حرمت فوق العاده ياد مي كنند و او را از ملكه هاي نمونه آذربايجان مي شمرند . از ديگر ملكه هاي جنجالي آمازونها ملكه تالس‌تريس يا ملكه نوشابه بود كه ملاقات او را با اسكندركبير را مورخين ثبت كرده‌اند زنان آمازون گويا در اطراف رودخانه هاي كر و ارس زندگي مي كردند چه مرحوم تربيت در شرح حال قطران به مناسبتي به همين مسئله اشاره كرده و بصراحت مي نويسد: «كرزن و كركر عبارت از دو ملتي است كه يكي از آنها جوزن ، كرزوان يا كرميان ميباشد كه فعلا” موجود هستند و ديگري ملتي بودند كه سرا شيب سلسله جبال قفقاز از رود كر تا ارس ] در جمهوري آذربايجان [ جايگير شده و با آمازونها هم حدود و معاشر بودند فردوسي پايتخت زنان آمازون را بنام «هروم» مي خواند كه اسم قديمي «بردع» از شهرهاي آذربايجان بود او در سفر اسكندر به شهر زنان و نوشتن نامه به ملكه آنجا مي نويسد : هي رفت با نامداران روم بدان شارساني كه خواني هروم بفرمود تا فيلسوفي ز روم برد نامه نزديك شهر هروم نظامي گنجوي شاعر بزرگ آذربايجان در مورد نام قديمي و نام جديد شهر زنان در اسكندرنامه خود چنين توضيح مي دهد : هرومش لقب بود ز آغاز كار كنون بردعه اش خواند آموزگار َمقدسي تاريخ و جغرافيا نويس بزرگ مسلمان از شهر بردعه بنعوان «بغداد آذربايجان» در دورة خود ياد مي كند .
ملاقات ملكه تالس تريس يا نوشابه با اسكندر كبير از مباحثه انگيزترين بخشهاي اسكندر نامه هاست و بالاتفاق تمام سرايندگان و نويسندگان بر پاكدامني و عفت و عدالتخواهي و آگاهي به رموز سياست جهاني اين زنان اشارات مختلف دارند . اسكندركبير كه خود بعنوان سفير به همراه نامه و پيغامي از طرف خود با لباس مبدل براي وادار كردن ملكه تالس تريس به پيش او رفته بود از طرف ملكه آمازونهاي آذربايجان مورد شناسايي قرار گرفته و وقتي مورد انكار واقع ميشود ملكه آمازونها با نشان دادن تصوير حكمرانان جهان از جمله تصوير خود اسكندر به او مي گويد كه تو اسكندري نه سفير اسكندر و اضافه مي كند: مرا خواندي و خود بدام آمدي نظر پخته‌تر كن كه خام آمدي در خاتمه اينجانب نظريات خود را در مورد محل جغرافيايي زندگي زنان آمازون با توجه به منابعي كه در اختيار دارم بدين طريق مي‌توانم فورموله كنم : مسكن اوليه زنان آمازون بر طبق شواهد تاريخي مورخين يونان بايد كرانه هاي درياي اژه بويژه شهر ازمير تركيه باشد كه بتدريج به طرف درياي سياه در شمال تركيه « برابر آخر حد روم از ناحيت شمال» كشيده شده و در اطراف جلگه هاي دانوب و مخصوصا” دامنه هاي قفقاز ساكن شدند .
زنان آمازون در سالهاي بعد از شمال دامنه هاي قفقاز به طرف جنوب سرازير شده «در سراشيب سلسله جبال قفقاز از رود كر تا ارس » جايگير شده و در آنجا حكومت مستقلي به پايتختي شهر «بردعه» در آذربايجان تشكيل مي دهند زنان آمازون در ادامه مهاجرت تاريخي خود وارد تركستان چين به مسافت پانزده روز از شهر سمرقند شده و در آنجا شعبه‌اي از طريق بزرگراه قره قورم وارد پاكستان و هندوستان و مالزي و فيليپين شده و شعبه‌اي به طرف چين و كره و ژاپن و سيبري ادامه مسير مي دهند آمازونها بعد از سكونت متوالي در مناطق ترك نشين سيبري از طريق تنگه برينگ از آسيا خارج شده و به آلاسكا در آمريكا وارد و در نهايت در محل فعلي خود در اطراف رودخانه آمازون در ميان جنگلهاي صعب‌العبور آمازون سكونت اختيار مي كنند .
بدين ترتيب قومي از زنان قهرمان كه روزي آسيا و افريقا و اروپا را با جنگهاي خود به لرزه در آورده و جنگهاي مشهوري به راه انداخته بودند وارد آمريكا گرديده و در ميان جنگلهاي مخوف برزيل ساكن مي شوند . اميد است تحقيقات محققين ديگر پرده از رازهاي ديگري از اسرار زندگي اين زنان قهرمان آذربايجان بردارد.
نوروز جشني بسيار قديمي تر از حضور پارسيان در ايران و ماجراي هفت سين !
سه شنبه 8 فروردین 1391
حسن راشدي
خيلي از ملل و اقوام هستند كه بسياري از آئينهايي خوب و مردمي را كه در ميان بسياري از كشورها و ملل منطقه مرسوم است متعلق به خود دانسته و از اينكه چنين مراسمي گستردگي فوقالعاده اي يافته است احساس غرور مي كنند
هم چنين است دانشمندان ، شعرا و آثار باستاني كه امروزه در دنيا مشهور است ؛ مثلا بناي فوق العاده و اعجاب انگيز و مشهور " تاج محل " در هندوستان ، كه سالانه ميليونها توريست را از نقاط مختلف جهان به سوي خود مي كشد حد اقل سه مدعي پرپا قرص دارد : هندي ها ، تركها و فارسها
از اينكه اين بناي مشهور در قرون گذشته در هندوستان ساخته شده و در داخل يكي از شهرهاي اين كشور است ، هندي ها آنرا متعلق به خود مي دانند ؛ تركها هم از اينكه اين بناي شور انگيز به دستور و خواست و سليقه پادشاه ترك و به احترام همسرش در اراضي و منطقه اي از امپراتوري پادشاهان ترك بنا گرديده آنرا متعلق به خود و از افتخارات خود مي شمارند ، و فارسها نيز از اينكه در ساختن اين بنا معماران ايراني نيز شركت داشته اند ، آنرا ازآن خود مي پندارند .
در مورد آمدن بهار و مراسم جشنهاي شروع سال نو نيز هستند كساني كه پيدايش آئينهاي نوروزي را كه در ميان ملل مختلف آسيا و ديگر مناطق به مناسبت گذر از سرماي زمستان و رسيدن هواي لطيف بهاري و شكوفه دادن درختان و بارور شدن اكثر موجودات، گرامي داشته ميشود به ايرانيان ، بخصوص به پارسيان نسبت مي دهند!
در حاليكه اين آيين نشأت گرفته از باورهاي توده مردم، سده هاست كه با شور وشوق خاص از سوي مردم خاور دور ، خاور نزديك، بين النهرين و ديگر جاها گرامي داشته ميشود.
آيينهاي نوروزي در ميان اقوام و فرهنگهاي گوناگون مجموعه اي از آيينهاي مشترك و يا مشابه، از ديرينه روزگاران در ميان مردم ساكن در فلات ايران و سر زمينهاي همسايه دور و نزديك آن رايج بوده است و گراميداشت اين آيينها به دوراني بر ميگردد كه هنوز اقوامي كه امروزه از آنها به نام آريايي نام مي برند و گروهي از آنها پارسيان ناميده ميشوند از استپهاي جنوب سيبري به مناطق فارس نشين ايران امروزي مهاجرت نكرده بودند !
گرچه برخي، اجراي مراسم نوروزي در دربار پادشاهان هخامنشي و ساساني را دليل بر منسوبيت اين جشن به پارسيان مي دانند ولي نوروز بسيار كهن تر از زمان حاكميت پادشاهان هخامنشي و ساساني در ايران است!
اجراي مراسم نوروزي در دربار پادشاهان هخامنشي و ساساني بيشتر از ويژگي عموميت و فراگيري اين جشن در ميان همه طبقات اجتمايي اقوام و ملل تحت حاكميت پادشاهان پارس در آن دوران حكايت دارد .
نظير جشن نوروز ، در ميان بابليهاي ساكن بين النهرين جشني بوده است موسوم به "زاگموگ" كه در سالهاي حدود 230 پيش از ميلاد، در فصل اعتدال ربيعي، در يازده روز از اول ماه نيسان بر گزار مي شده است.
اين جشن به ياد و احترام " مردوك " بت بزرگ بابليان در معبد " آزگيلا " واقع در شهر بابل برپا مي شده است.
نوروز در ميان فنيقيهاي حوزه درياي مديترانه، در ميان يونان باستان، در آسياي صغير، مندائيان (سامي زبانان عراق)، جزيرة العرب، مصر و آسياي ميانه گرامي داشته مي شد.
مراسم جشن نوروز در كتاب مشهور "سينوهه پزشك مخصوص فرعون " در سفر سينوهه و خدمتكار وي "كاپتا" به كشورهاي امروزي خاورميانه نيز ديده مي شود.
امروزه اين جشن علاوه بر ايران در بين مردم افغانستان، جمهوريهاي آسياي ميانه، جمهوري آذربايجان و تركيه نيز بر گزار ميگردد.
نوروز در ميان مردم آذربايجان جنوبي با نامهاي "تزه ايل بايرامي" ، "بايرام" ، "يئنگي ايل" با مراسم خاص جشن گرفته ميشود.
اصولا مردم آذربايجان بخصوص مردم شهرهاي اردبيل، خلخال ،خياو (مشكين شهر)، گئرمي، مغانشهر (پارساآباد) ، بيلسوار و ديگر مناطق مغان از نام "نوروز" براي مراسم سال نو استفاده نمي كنند ، "بايرام " و "تزه ايل بايرامي " مشهورترين و متداولترين نام براي " نوروز " در ميان آنان است.
علاوه بر جشن نوروز جشن ديگري نيز كه به "مهرگان" مشهور است و در گذشته هاي دور و در پاييز بر گزار مي شده است باز از طرف عده ايي به پارسيان نسبت داده ميشود در حالي كه اين جشن نيز مبدا و منشأ بسيار قديمي تر از بر گزاري اين جشن توسط پارسيان در ايران دارد چنانچه "منوچهري دامغاني" شاعر معروف نيمه اول قرن پنجم هجري در مسمطي مي گويد :
شاد باشيد كه جشن مهرگان آمد
بانگ و آواي دراي كاروان آمد
كاروان مهرگان از "خزران " آمد
يا ز اقصاي بلاد "چينيان" آمد
نه از اين آمد ، بل نه از ان آمد
كه ز فردوس برين وز آسمان آمد....
در اين شعر "منوچهري" جشن مهرگان را بر آمده از ميان "تركان خزر" و يا از "بلاد چين" دانسته و در آخر مي گويد شايد اين جشن از بهشت برين آمده باشد
آيين نوروز و حتي مهرگان جشني به مراتب باستاني تر از حضور پارسيان در ايران بوده و مربوط به همه اقوام ساكن در آسياي دور ، آسياي ميانه ، آسياي نزديك و حتي آفريقا بوده است كه پارسيان نيز بعد از مهاجرت به ايران آنرا از بوميان ايران فرا گرفته گرامي داشتند!
در ارتباط با مراسم نوروز و چگونگي نام سفره هفت سين ، نويسنده شناخته شده آذربايجان جناب آقاي ناصر منظوري نظر عالمانه اي بر اين مسئله دارند كه ارائه ميگردد:
بركت لردن يئددي سين قويماق!
(از آنهايي كه «بركت» به حساب ميآيند هفت تايش را گذاشتن!)
آنچه كه امروزه از طريق تفسيرهاي غيرمعتبر از لحاظ تاريخي، مردم شناسي، فولكلورشناسي و اسطوره شناسي به عنوان هفت سين در جامعه معروف شده و در سر سفره تحويل سال گذاشته مي شود نيز مطلبي است كه بعدا مورد بحث قرار خواهد گرفت. با اين تفاوت كه در اينجا بيشتر بحث واژگاني و زباني خواهد شد ولي در آنجا از ديدگاه تفكر اسطوره اي.
در بحث از اصطلاح « هفت سين » لازم است كه پسوند « سين » در تركي توضيح داده شود.
همانگونه كه همه زبانشناسان ميدانند در پاره اي از زبانها از جمله زبان لاتين، زبان يوناني، زبان روسي، زبان تركي . . . اسم و صفت صرف مي شود كه به declension موسوم است.
در تركي، هنگامي كه اسم يا صفت در وضعيت «رائي» (accusative) باشد در صورتي كه به مصوّت ختم شود پسوند «سين» خواهد گرفت، مثل: «آتاسين گؤردوم!» (پدرش را ديدم!) چون واژه «آتا» (پدر) به مصوّت ختم مي شود پس در وضعيت «رائي» پسوند « سين» گرفته است. از اين رو است كه اين نمونه از واژه ها كه در پي مي آيد نيز در همان وضعيت پسوند « سين» خواهند گرفت: آتا، دده، باجي، اوجا، كؤلگه (سايه). . . به اين صورت: آتاسين، دده سين، باجي سين، اوجاسين، كؤلگه سين. . .
در مورد عددها نيز همينگونه است. عددهاي ايكي (2)، آلتي (6، مي شوند در وضعيت «رايي» پسوند « سين» خواهد گرفت، مثل: ايكي سين _2سين (2ـ تايش را)، آلتي سين _6سين (6ـ تايش را)، يئددي سين _7سين (7ـتايش را)، اون ايكي-سين _12ـسين (12ـ تايش را)، ييرمي سين _20ـ سين (20ـ تايش را)، اللي سين _50ـ سين (50 ـ تايش را). . .
معماي سفره ي تحويل سال
آنگونه كه پاره اي به اسم متخصص تلاش مي كنند تا تفسير و توجيه كنند واقعا هم اين امر تبديل به يك چيستان شده. حال آنكه مسأله بسيار بسيار ساده است.
به هنگام تحويل سال از تمامي بركت هاي زندگي نمونه اي را در سفره تحويل سال مي گذارند تا اين بركت ها از سال كهنه به سال نو منتقل شود و به اين ترتيب جريان زندگي ادامه يابد.
اين بركت ها عبارتند از:
1. گؤي بركتي و آيدين ليق (بركت آسمان وروشنايي)
2. سو بركتي (بركت آب)
3. يئر بركتي (بركت زمين)
4. حئيوان بركتي (بركت حيواني)
5. آغاج بركتي (بركت درخت)
6. آل - وئر بركتي (بركت داد و ستد)
7. گؤيه رمك بركتي (بركت رويش _از سال كهنه به سال نو)
همانطور كه ملاحظه مي شود از «گؤي» (آسمان) شروع شده و به «گؤيه رمك» (روييدن) (گؤي [آسمان]، ار [داراي حركت]، مك [علامت مصدر] ( به سوي آسمان حركت كردن) ختم مي گردد!
1. «قرآن» و «آينا» (آينه) به عنوان بركت آسماني و روشنايي (كه آن هم از آسمان است). واژه هاي «آينا» و «آيدينليق» با «آي» (ماه) مرتبطند و نام ديگر آينه يعني «گوٍزگو» با مجموعه واژگاني «گوٍن» (خورشيد) مرتبط است.
(قبل از اسباب كشي به خانه ي جديد نيز اول قرآن و آينه برده مي شود.)
2. سو (آب). به عنوان بركت آب. علاوه بر خود آب در جايي كه ماهي هست با گذاشتن ماهي (قرمز كه رنگ مبارك است) به عنوان بركت آب. حالا هم كه خوردن ماهي در شب عيد همه گير شده (بهره مندي از بركت آب!)
3. قوْوورغا (گندم و عدسِ برشته قرمزگون به نشانه ي مباركي و رد نحوست زمستان) به عنوان بركت خاك و زمين، در جاهايي نيز سمنو.
4. بويانميش يومورتا (تخم مرغ رنگ شده با پوست پياز _رنگ قرمز, رنگ مبارك_ به نشانه ي رد نحوست زمستان) به عنوان بركت حيواني.
5. آلما، ايـيْده. . . (سيب، سنجد. . . به رنگ قرمز _رنگ مبارك_ و به نشانه ي رد نحوست زمستان) («آلما» داستان خود را نيز دارد كه بحث شده) به عنوان بركت سردرختي.
6. سيككه (سكّه) به عنوان بركت داد و ستد.
7. گؤيه رتي (روييدني). سبزي رويانده شده به عنوان سمبل انتقال زايش و رويش از سال كهنه به سال نو.
اكنون ببينيم با اين هفت مورد چكار مي كنند.درآغاز سال بايد تك-تك افراد از همه اين موارد استفاده كنند تا بركت به وجودشان منتقل گردد.
1. قرآن را مي خوانند و در آينه نگاه مي كنند.
2. قبل از تحويل سال دسته جمعي سوره «ياسين» را مي خواندند و به سوي آب فوت مي كردند. بعد از تحويل سال از آن آب مي نوشيدند. در ضمن، خوردن ماهي در شب عيد خود بهره مندي از بركت آب است كه البته در قديم همه جا امكان پذير نبود.
(توضيح: اين كار به صورت جمعي در ساعتي قبل از تحويل سال، در خانه و يا محلي كه براي تحويل جمع مي شدند صورت مي گرفت.)
3. گندم، عدس و . . . را برشته مي كنند و پس از تحويل سال مي خورند. در جاهايي كه سمنو رسم باشد نيز باخوردن از سمنو، در واقع، بركت خاك را به وجود خود منتقل مي كنند.
4. با قراردادن تخم مرغ پخته در سفره و خوردن آن پس از تحويل سال در واقع از بركت حيواني بهره مند شده بركت آن را به خود منتقل مي سازند.
5. قراردادن ميوه هايي از قبيل سيب و سنجد و. . . (آن هايي كه تا آن زمان شادابي خود را حفظ مي كنند.) با خوردن آنها در واقع از بركت درخت بهره مند مي شوند.
6. با قراردادن سكّه در سفره و سپس حفظ آن در طول سال (شايد هم در جيب) در واقع بركت داد و ستد را به خود منتقل مي كنند.
7. روياندن و سبز كردن سبزه، گذاشتن آن در سفره و در نهايت انداختن آن به صحرا سمبلي است از انتقال و استمرار رويش از سال كهنه به سال جديد.
بركت لردن يئددي سين قويماق!
(از بركت ها هفتايش را گذاشتن!)
به اين ترتيب بركت از سال كهنه به سال نو منتقل شده و در نتيجه تداوم مي يابد. و اين يك تفكر اسطوره اي است كه ضمنا منطق عيني، واقعي و رئاليستي خود را نيز در خود دارد. من يكي كه منطق «سركه» و «سماق» و. . . را نفهميدم كه چيزي جز سر از تفكر خرافه اي در آوردن چيز ديگري نيست، آن هم به كمك برخي از اساتيد دانشگاه.
حال، ببينيم، اگر كساني اينهمه بركت را نداشتند چكار مي كردند.
به شكرانه اين تداوم، از هر خانه اي بشقابي از اين بركت هاي داشته خود را مي آوردند. درجايي آن ها را روي هم مي ريختند و قاطي مي كردند. پس از آن، هركسي يك بشقاب از آن مخلوط برمي داشت و به خانه ي خود مي برد.
به اين سهمي كه هركس بر مي داشت و به خانه خود مي برد «جمع پايي» (سهم از جمع) گفته مي شد و بركت آن بسيار حرمت داشت. به گونه اي كه اگر آن موقع كسي از اعضاي خانواده در خانه حضور نمي داشت (از قبيل غربت رفتن، در سربازي بودن) سهم او را از آن «جمع پايي» نگه مي داشتند.
با اين عمل زيبا نه تنها كساني كه «ندار» بودند نيز سهمي مي بردند تا تمامي بركت ها را به سال نو منتقل كنند بلكه بركت جمعي نيز ارج نهاده مي شد. مردم نيز, ضمن حفظ عزت نفس، احساس يگانگي مي كردند.
اين سفره با اين نمادهاي مادي و معنوي به همراه انسان هايي كه دور آن مي نشستند واقعي تر از آن مي زيستند كه به خرافات آلوده باشند حداقل اينكه خرافه ي جمعي وجود نداشت. آرزوي آنها نيز در دعاي تحويلشان متبلور بود: «يا مقلّب القلوب. . . حوِّل حالنا الي احسن الحال!»
بركت لردن يئددي سين قويماق!
(از بركت ها هفت تايش را گذاشتن!)
« ديل دوزون دئيه ر! » (راست و درستش را زبان مي گويد) « ديل دوٍز دئيه ر! » (حرف راست را زبان مي زند!)
اينها گفته هاي مردم عادي است. زماني كه كسي حرفي را مي زند ولي ناخواسته در زبانش كلمه ي ديگري جاري مي شود شنونده گفته هاي بالا را مي گويد. يعني: «درستش آني است كه ناخواسته از زبانت پريد.»
در تحقيقات نيز راست و درستش را خود زبان در خود نهفته دارد و مدرك اصلي اينجاست، نه تفسيرهاي غير علمي !
(مقاله اي با تلفيقي از دو مقاله )